NVC – na czym polega? Czy działa w relacjach z dziećmi?

Jedną z ważniejszych umiejętności człowieka jest komunikacja, czyli wyrażanie własnych myśli, uczuć, opinii i wiedzy w celu wywołania pożądanych zmian w świadomości odbiorcy. Co ważne, metod komunikacji uczymy się przez całe życie. Już dziecko obserwuje rodziców i przyjaciół, badając, co jest skuteczne, a co nie. Dlatego jest to też najlepszy czas, aby ukształtować taki sposób komunikacji, który zamiast zaogniać konflikt i mnożyć nieporozumienia, będzie prowadzić do zrozumienia.

NVC – komunikacja bez przemocy. Co to jest?

Komunikacja bez przemocy (nonviolent communication, NVC) – niektórzy stosują też termin „porozumienie bez przemocy” – to znacznie więcej niż metoda prowadzenia rozmowy z drugą osobą. Jest to wręcz filozofia komunikacji, do tego zupełnie inna niż ta, którą stosujemy na co dzień. Pozwala bowiem skutecznie komunikować się ponad różnicami i przy zachowaniu szacunku zarówno do siebie, jak i do osoby, z którą mamy kontakt.

Twórcą metody NVC jest Marshall Rosenberg, który tworzył ją na przełomie lat 60. i 70. XX wieku, pracując nad integracją uczniów w południowych Stanach Zjednoczonych. Bazując na tym doświadczeniu, opracował cztery wskazówki, które pozwolą Ci rozpocząć porozumienie bez przemocy:

Zauważ fakt, tylko fakt. Skup się na tym, co widzisz i co słyszysz. Nie oceniaj, nie interpretuj. Nie myśl, że dziecko jest niegrzeczne. Skup się tylko na tym, co robi, np. że rzuca papierkami.
Ustal, co czujesz. Inni wcale nie muszą dobrze odczytywać Twoich uczuć. Groźna mina może umknąć uwadze dziecka (sami przecież często nie zdajemy sobie sprawy z tego, jakie informacje przekazujemy naszymi gestami lub postawą ciała). Uświadom sobie swój gniew. Być może dojdziesz do wniosku, że wcale nie jest to złość, lecz smutek, bo dziecko nie docenia Twoich wysiłków? A może to troska, bo dziecko nie zrozumie nowego materiału i będzie miało zaległości?
Zdecyduj, czy jesteś gotowy na szczerą komunikację. Jeśli zależy Ci na dobru dziecka, z pewnością nie jest Ci obojętne, czy się z nim porozumiesz, czy nie. Komunikacja bez przemocy jest możliwa tylko wówczas, gdy chcesz szczerego kontaktu.
Otwórz się na potrzeby ucznia.

Po przejściu przez te etapy i uznaniu, że dziecko jest równoważnym partnerem do rozmowy, możesz przystąpić do dialogu. Warto podkreślić, że porozumienie bez przemocy służy budowaniu relacji w świecie, w którym każdy ma prawo do własnych pragnień. To komunikacja bez rozkazywania, szantażowania i manipulowania, bez oceniania i wywierania presji.

NVC – przykłady komunikatów

Metoda NVC opiera się m.in. na koncepcji komunikacji skoncentrowanej na sobie (komunikat „ja”) zamiast na drugim człowieku (komunikat „ty”). Co to właściwie znaczy? W komunikacji nastawionej na „ty” interpretujesz zachowanie dziecka, oceniasz je lub próbujesz wywrzeć na nie wpływ, np. rozkazując mu. Komunikacja nastawiona na „ja” polega na skupieniu się na własnych uczuciach, motywacjach i pragnieniach. Innymi słowy, nie mówisz dziecku, jakie ono jest, ale komunikujesz, co dzieje się z Tobą i czego pragniesz.

Jeśli chodzi o zrozumienie NVC, przykłady konkretnych komunikatów mogą pomóc. A zatem: zamiast „Nigdy nie sprzątasz po sobie”; powiedz „Bardzo mnie smuci, że w twoim pokoju panuje bałagan. Widzę, że na podłodze leżą twoje rzeczy, książki, zabawki i co jakiś czas kopiesz je nogą. W ten sposób one szybciej się niszczą. Proszę, posprzątaj dzisiaj swój pokój”. Zamiast „Bądź cicho, głowa mnie boli!”; powiedz „Jestem zmęczony, głowa mnie boli. Czy możesz bawić się ciszej?”.

Komunikacja bez przemocy – czy działa w relacjach z dziećmi?

Dzieci są doskonałymi obserwatorami. Uczą się rozpoznawać uczucia dorosłych już w pierwszych dniach swojego życia. W sposób naturalny są też szczere w komunikowaniu. Mówią „tak”, jeśli czegoś chcą, albo „nie”, gdy się na coś nie zgadzają. Swój bezpośredni sposób komunikacji zmieniają w miarę socjalizacji i obserwacji dorosłych. Gdy zwykłe „nie” okazuje się nieskuteczne, a dorośli narzucają swoją wolę, dziecko szuka innych sposobów na wyrażenie swych pragnień. Obserwuje, jak sprzeciw komunikują inni i próbuje zmienić taktykę. Niektóre z tych prób dorośli interpretują jako manipulację, testowanie, wymuszenie, agresję – a to tylko chęć zakomunikowania własnych pragnień.

Porozumienie bez przemocy nie tylko ułatwia dziecku komunikowanie własnych potrzeb, ale i uczy je świadomości własnych uczuć oraz szczerej rozmowy z bliską osobą. Tu nie ma taktyki, testowania czy manipulacji – jest rozmowa.

Język żyrafy i szakala – podstawy NVC

Aby lepiej zobrazować różnice między tradycyjną komunikacją a NVC, Marshall Rosenberg posłużył się metaforą języka żyrafy i szakala. Dlaczego wykorzystał akurat te zwierzęta? Żyrafa w porównaniu z innymi ssakami ma wyjątkowe serce (wcale nie największe, ale za to niezwykle wytrzymałe). A prawdziwe porozumienie bez przemocy wypływa właśnie z potrzeby serca. Szakal z kolei kojarzy się z agresją i wykorzystywaniem słabości innych. Tak Rosenberg postrzegał obecną w naszej kulturze komunikację. „Język żyrafy i szakala” to metafora, która ilustruje to, czego potrzebujemy – zrozumienia i empatii; i to, co nas niszczy – chęć dominacji.

Język żyrafy

Porozumiewanie się stylem żyrafy zakłada empatię. A ta jest możliwa tylko wówczas, gdy oczekiwania obu stron zostaną wyrażone w jednoznaczny sposób. Jak to osiągnąć? Korzystając z czterech kroków:

Skupiaj się na faktach. Nie zmieniaj tematu, liczy się bowiem tu i teraz, a nie to, co było wczoraj. Rozmawiasz, aby rozwiązać konkretny problem.

Mów o swoich uczuciach w kontekście tego, co się stało. Aby dobrze wykonać ten krok, musisz być świadom swoich prawdziwych uczuć, rozróżniać gniew od zmęczenia, smutek od urażonej dumy itp.

Zakomunikuj, czego potrzebujesz, co jest dla Ciebie ważne. Samoświadomość własnych potrzeb to klucz do prawidłowej realizacji tego punktu. Pamiętaj, że od dziecka możesz wiele oczekiwać, np. uznania dla Twoich starań czy potrzeby realizacji Twoich marzeń.
Nie bój się prosić. Twoja prośba powinna być konkretna, możliwa do zweryfikowania i – co ważne – wyrażona pozytywnie. Lepiej powiedz „Proszę, posprzątaj pokój” niż „Proszę, nie bałagań”.

Co istotne, język żyrafy dopuszcza sprzeciw. I musisz to zaakceptować, ponieważ uczucia dziecka w tym dialogu też mają znaczenie. Wystarczy poszukać optymalnego rozwiązania.

Język szakala

Zupełnie inny jest język szakala. Zamiast na empatię nastawiony jest na posiadanie racji, a to wiąże się z kolei z rozkazami („Posprzątaj tu!), groźbami („Jeśli tu nie posprzątasz, nie dostaniesz deseru!”) albo przekupstwem („Jeśli tu posprzątasz, dam ci deser”). Bo język szakala zakłada, że jeśli ktoś ma wygrać, to ktoś musi przegrać.

W dyskusji szakal stosuje uogólnienia: zawsze, nigdy, wcale, znowu. A one z założenia są krzywdzące. Podobnie jak zaprzeczenie emocjom dziecka. „Nie ma powodu do płaczu!” – sugeruje dziecku, że jego uczucia nie są prawdziwe. A przecież jeśli płacze, to znaczy, że ma do tego powód. Język szakala blokuje dialog, ponieważ służy krytykowaniu, obwinianiu i zawstydzaniu, a nie porozumieniu.

Co daje komunikacja bez przemocy w kontekście edukacji dziecka?

Jest wiele powodów, dla których warto w rozmowie z dzieckiem stosować język żyrafy, a nie język szakala. Przede wszystkim porozumienie bez przemocy jest wyrazem szacunku. Dziecko wie, że weźmiesz pod uwagę jego emocje, uczucia i pragnienia, co wzmacnia jego poczucie własnej wartości. W ten sposób dziecko uczy się szanować również Twoje uczucia i pragnienia. Przy szczerych relacjach nie ma mowy o manipulacji czy okłamywaniu, za to wzrasta chęć współpracy opartej na zaufaniu.

Metoda NVC daje też poczucie bezpieczeństwa. Dziecko otwiera się, przez co zmniejsza się u niego poziom agresji. A jeśli pojawią się negatywne emocje, to dziecko szybko uświadamia sobie, co nim kieruje i dlaczego. Porozumienie bez przemocy nie polega bowiem na tłamszeniu złości i gniewu, ale rozwijaniu umiejętności radzenia sobie z nimi.